ગુલમહોર ગર તુમ્હારા નામ હોતા!

 

“દેવતા” ફિલ્મ માટે ગુલઝાર સાહેબે બહુ સરસ ગીત લખ્યું છે. પહેલાં એ માણીએ

ગુલમહોર ગર તુમ્હારા નામ હોતા,

મૌસમ-એ-ગુલ કો હંસાના ભી હમારા કામ હોતા.

આયેંગી બહારેં તો અબકે ઉન્હેં કહના, ઝરા ઇતના સુને;

મેરે ગુલ બિના ઉનકા કહાં બહાર નામ હોતા?

શામ કે ગુલાબી સે આંચલ મેં એક દિયા જલા હૈ ચાંદ કા,

મેરે ઉન બિન ઉસકા કહાં ચાંદ નામ હોતા.. ગુલમહોર ગર તુમ્હારા નામ હોતા….

તો મિત્રો, તમને ખબર તો પડી જ ગઈ હશે કે આજે વાત કરીશું ગુલમહોરની! આપણી વાતો સંગાથે હું મોબાઇલ ક્લીક મૂકીશ જે મારી બાલ્કનીનું મિત્ર છે. હા, મારા ઘર પાસે જ ગુલમહોરનું વૃક્ષ છે. આ વૃક્ષ જ્યારે પોતાની મોહમાયાને છૂટ્ટી કરી દે છે ત્યારથી લઈને લાલચટ્ટક રંગીન આભા રચે ત્યાં સુધીની આ મોબાઇલ યાદો આપની સંગાથ વહેંચીશ.

મારી દીકરી બાલ્કનીમાં ખુરશી ગોઠવી તેની પર ચડી, ગુલમહોરના વૃક્ષ પર રહેતાં તેનો મિત્રો જોડે વાત કરતી હોય તે જોઈ મને પણ મારું બાળપણ યાદ આવી જાય. સેંટ મેરીઝ સ્કુલના મેદાનમાં કંઈ કેટલાયે વૃક્ષો હતાં પણ ગુલમહોર અમારાં ખાસ ભાઇબંધ! તેના ફૂલો વીણીને અમે તેનો ખટ્ટ – મીઠો સ્વાદ માણતાં; અને જે આનંદ આવતો તે હજુયે મનમસ્તિષ્કમાં અકબંધ છે.

આમ તો “ગુલમહોર” નામ બહુ જ સુંદર છે પણ સંસ્કૃત નામ તો તેનાથી પણ ચડે! “રાજ-આભરણ” એવું સંસ્કૃત નામ ધરાવતાં ગુલમહોરને “કૃષ્ણ ચૂડ” પણ કહેવાય છે. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના મુકુટનો શૃંગાર ગુલમહોરના ફૂલોથી કરાય છે.

કહે છે ગુલમહોર મડાગાસ્કરમાં જન્મેલુ. યુરોપિયન ત્યાંથી પોતાને ત્યાં લઈ આવ્યા. ફ્રાંસના લોકોએ તો એટલું વધાવ્યું કે એને “સ્વર્ગનું ફૂલ” એવું નામ આપ્યું. તો અમેરિકાના મિયામીવાસીઓ તો વળી એમનાથી પણ એક કદમ આગળ નીકળા. તેઓ પોતાના વાર્ષિક પર્વને ગુલમોહરના ફૂલ આવે ત્યારે મનાવે. “રોયલ પોઈંશિયાના ફેસ્ટીવલ મિયામી” એવું ગૂગલ કરજો. અને હા, આ પોઈંશિયાના નામ એ ૧૮મી સદીમાં ફ્રેંચ ગવર્નર કાઉંટી ડી પોઈંશીએ પોતાના નામ પરથી રાખી દીધું, બોલો લ્યો… આ ગુલમહોરના ફ્રેંચ ફૈબા.. આઇ મિન ફુઆ!

ગુલમહોરે ફક્ત દેખાવ માટે કે શૃંગાર માટે પૃથ્વી પર અવતરણ નથી લીધું. ગુલમહોરના ફૂલ, એની ડાળીઓની છાલ વિવિધ પ્રકારના રોગ માટે અકસીર છે. દસ્ત, ટાલીયાપણું, પાઇલ્સ, હર્પીસ, આમવાત, અલ્સર અને ઝેરી જીવ જંતુ કરડી જાય ત્યારે ગુલમહોરનો આયુર્વેદીક ઉપચાર રાહત આપે છે.

આપણે ત્યાં માર્ચ મહિનાથી જૂન સુધી ગુલમહોરનો રાજવૈભવ માણવા મળે છે. બાલ્કનીમાં ઊભા રહી ગુલમહોરના વૃક્ષની દોસ્તી અમને પણ અમારી દીકરીની જેમ જ ગમે છે. અમને શું, અમારા એ ગુલમહોરના ખાસ મિત્રો ખિસકોલી, કબૂતર, કાગડા, કાબર, ચકલી અને દેવચકલીને પણ આ ગુલમહોર સિવાય ચેન ન પડે. આવા મિત્રોને જોઈ મારી દીકરી તેમની પણ દોસ્ત બની વાતો કરવા લાગે છે.

ચાલો, આપણે સૌ વૃક્ષોનું સંવર્ધન કરીએ, બધાં જ પ્રકારના વૃક્ષો વાવીએ જેથી ગુલમહોર જેવું ન થાય. જે ગુલમહોર મડાગાસ્કરમાં અવતર્યું ત્યાં જ હવે તે લુપ્ત થઈ રહ્યું છે. તેને હવે સંરક્ષિત વૃક્ષની યાદીમાં સમાવ્યું છે. હવે જ્યારે પણ ગુલમહોર જુઓ તો તેનો સંગાથ માણજો, તેના ફૂલો ચાખજો અને સેલ્ફી તો લેવાની જ બોસ્સ!

~ ગોપાલ ખેતાણી